Xử trí rối loạn stress sau sang chấn

Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) là một hội chứng phản ứng cho hành vi hay sự kiện chấn động. Rối loạn stress có thể cũng xuất hiện ở người có bệnh lý nghiêm trọng và đang được điều trị với một số biểu hiện sang chấn cấp: lo âu, khép nép, sợ tiếng nổ lớn, nhìn xa xăm, cảm xúc lạnh nhạt, vết thương trầy xước trên cơ thể, hay giật mình, hoảng hốt, hồi tưởng...

Rối loạn stress sau sang chấn có thể gây biến đổi thể chất trong não; một số trường hợp rối loạn tồn tại cả đời.

Biểu hiện: Cảm giác phiền toái, khó chịu phải thuật lại sang chấn, tái diễn những suy nghĩ, hình ảnh, giấc mơ khó chịu không gạt đi được, tránh gợi nhớ lại sang chấn, tăng cảm giác biệt lập, rối loạn giấc ngủ, bùng nổ cảm giác khó chịu, giận dữ. Khả năng tập trung kém, tăng sự cảnh giác với nguy hiểm. Phản ứng thái quá một cách bất ngờ, cảm xúc lạnh nhạt... Tránh né gợi nhớ những địa điểm, hành động, con người, sống chia tách và cảm xúc thờ ơ, lạnh nhạt. Không thể thực hiện chức năng giao tiếp, xã hội, nghề nghiệp. Kéo dài hàng tháng hay lâu hơn. Mất ngủ, cáu kỉnh, tăng cảnh giác, phản ứng làm lớn chuyện một cách thái quá.

Xử trí: Thăm khám, tiếp cận một cách lịch sự, tôn trọng và lắng nghe cẩn thận có thể giúp nhìn nhận thực tế, hiểu và giao tiếp tốt với bệnh nhân trong buổi phỏng vấn. Tránh những động tác di chuyển hay tiếng động đột ngột trong buổi phỏng vấn vì nó có thể khiến bệnh nhân nhớ lại một chuyện hay cảm xúc không mong muốn. Nhà lâm sàng có thể diễn giải, nhắc lại câu chuyện bệnh nhân kể để tìm ra sự thực và diễn đạt những thấu hiểu về khó khăn bệnh nhân đang chịu đựng.

Cần lưu ý: PTSD có thể được chẩn đoán nhầm và điều trị không phù hợp.

Bác sĩ cần nắm được bệnh sử chi tiết để phân biệt PTSD với những tình trạng bệnh khác như: Chấn động và vết thương vùng đầu, sảng, rối loạn co giật, lạm dụng rượu trong tình trạng nhiễm độc cấp hoặc hội chứng cai, rối loạn nhân cách  và giả bệnh. Rối loạn ngưng thở, có thể làm tăng các triệu chứng PTSD, bao gồm sự bất lực và ác mộng, phản ứng stress cấp. Trong một số trường hợp, đặc điểm phân biệt giữa tình trạng đồng mắc tâm thần và biểu hiện lâm sàng của PTSD trở nên mờ nhạt. Trong những tình huống này, tham khảo ý kiến từ phía gia đình và xem xét cả những kênh thông tin khác có thể là cần thiết để phân biệt các triệu chứng PTSD với các triệu chứng của các bệnh lý tâm thần đồng mắc.

Rối loạn stress sau sang chấn có thể gây biến đổi thể chất trong não.

Điều trị:

Điều trị bằng thuốc: Lựa chọn thuốc nào là phụ thuộc vào triệu chứng cụ thể và tình trạng tâm thần đồng mắc đã có từ trước. Liệu pháp hóa dược cho tình trạng đồng mắc tâm thần phải được lựa chọn cẩn thận để liệu pháp bổ sung nhắm tới các triệu chứng PTSD.

Chống trầm cảm: Ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin, chống trầm cảm 3 vòng và các thuốc chống trầm cảm khác (thuốc chống trầm cảm không điển hình), các thuốc chỉnh khí sắc có thể được sử dụng cho mục đích điều trị triệu chứng PTSD.

Điều trị không dùng thuốc: Điều trị PTSD đòi hỏi hiểu biết về sinh học, tâm lý học, xã hội và trong một số còn cần sự can thiệp về mặt tôn giáo.

Điều trị trong thời gian dài: Sau 3 tháng đầu tiên tiến trình điều trị, PTSD cấp có thể được điều trị bằng liệu pháp tâm lý nhóm hay cá nhân. Bệnh nhân PTSD mạn nên được theo dõi thường xuyên ít nhất 6 tháng trong đợt điều trị củng cố. Một số bệnh nhân PTSD, đặc biệt có rối loạn tâm thần đồng mắc, còn có nhiều triệu chứng tồn tại trong quãng thời gian dài hơn.

Với bệnh nhân phản ứng stress cấp, bắt buộc dùng thuốc liên tục 6-12 tháng trước khi cân nhắc giảm liều dần. Bệnh nhân PTSD mạn có đáp ứng tốt, có thể tiếp tục điều trị 1-2 năm và bệnh nhân PTSD mạn có triệu chứng còn lại cần tiếp tục điều trị ít nhất 2 năm.

PGS.TS. Cao Tiến Đức

Theo nguồn Sức khỏe và đời sống